Wanneer de balans doorslaat naar de gevoelskant, ontstaat het tegendeel van wat in het artikel: Hoe kan Het Gevoel ineens weg zijn? >> werd beschreven. Daar hadden we het over partners die op de rem trappen als er emoties de kop op steken. Vooral boosheid is vaak uit den boze. Het gesprek moet dan netjes en zonder al te veel gevoel verlopen. In dit artikel gaan we in op het tegendeel daarvan: als gevoelens het gesprek gaan overheersen. Emoties brengen je relatie in beweging. Maar wees ook kritisch op hoe je ze uit. Ontleen niet aan je gevoelens het recht om te kwetsen.
Ik voel het nu eenmaal zo
Er zijn stellen bij wie de emoties zorgen voor een uitslaande brand die het fundament van de relatie aanvreet. Als partners elkaar te weinig tijd gunnen om afstand te nemen van de directe situatie gaan emoties ieder gesprek overwoekeren. Vanwege het ontploffingsgevaar wordt een onderwerp steeds niet aangepakt. Soms gaat een partner daarbij zover dat hij aan zijn gevoelens het recht ontleent deze ongezouten mee te delen. ‘Ik voel het nu eenmaal zo’, is zijn rechtvaardiging voor wat hij zegt en doet. De uitwerking van zijn uitspraken ziet hij als bijzaak. Moet je maar tegen kunnen.
Hier worden gevoelens op een voetstuk geplaatst, waardoor ze het partnercontact gaan overheersen. Het gevoelsmens eist dat hij zijn gang kan gaan. Hij is zo in beslag genomen door zijn (vermeende) gevoelens dat hij de ander uit het oog verliest. De eigen frustraties, bijvoorbeeld staan voorop.
Arthur en Irene
Irene leek een engel. Toen Arthur haar tegenkwam, aarzelde hij nog even of hij met haar zou beginnen. Tenslotte had hij net een punt gezet achter zijn vorige relatie. Maar Irene trok zonder aarzeling bij hem in en de eerste maanden leek ze de ideale partner. Met haar blauwe ogen en haar kortgeknipte blonde haar heeft Irene iets van een onschuldig meisje. Maar die eerste indruk gaat snel verloren als ze inhaakt op wat Arthur wil vertellen. Iedere twee zinnen onderbreekt ze hem met de koppigheid van een verontwaardigde puber. Zij verwijt hem dat hij zich terugtrekt en zonder naar haar om te kijken zijn gang gaat. Iedere opmerking van Arthur veegt ze van tafel. Zijn pogingen om deze furieuze vrouw te sussen, bevestigen alleen maar haar verwijt. Arthur is een gevoelloze vent, die haar emoties probeert in te perken, is Irenes visie. Dat ze zo tekeer gaat, daar heeft ze alle recht toe, vindt ze. Hij ontkent haar gevoelens is haar analyse. En daar blijft ze bij.
Vrije expressie
In de jaren zestig sloeg de balans door naar de gevoelskant en kwam het ideaal van de vrije expressie op. We zijn pas echt ‘onszelf’ als we ons uiten. Bleven gevoelens voorheen buiten beeld, de laatste decennia zoomen we er gretig op in. Dit is niet alleen een metafoor, het gebeurt ook werkelijk. Emotie-tv is een populair genre, tranen boeien een breed beeldbuispubliek. Verdriet, angst en woede mogen worden getoond. De fragmenten waarin iemand zijn beheersing verliest worden eindeloos getoond. Sommigen gaan prat op hun korte lontje. Schaamteloos jezelf durven zijn is deel van de Nederlandse omgangsnorm.
Vervreemd van je gevoelens
Wanneer de expressie van gevoelens een doel op zich wordt, ontstaat een goedgebekte partner die ruimte eist voor zichzelf. In sommige gevallen is hij daartoe aangemoedigd door coaches in cursussen die een totale ommekeer beloven. Hij geeft uiting aan iedere rimpeling in zijn gevoelsvijver en verliest zich in expressief gedrag. Als dat gebeurt raakt hij vervreemd van wat hij in feite ervaart. Sommige gevoelens gaan nu eenmaal gepaard met enige schuchterheid. En juist die tedere gevoelens gaan verloren als alles dik wordt aangezet. Meestal speelt een nerveuze onrust die wordt geventileerd en die leidt tot een herhaling van dezelfde gesprekken.
Frustraties
Je bent niet samen om voortdurend je frustraties over elkaar heen te kieperen. Achter die frustraties zit een ander, veel oprechter verhaal. Niet iedere expressie komt namelijk voort uit een authentieke beleving, soms is het alleen maar buitenkant. Dat merk je in het contact met nogal opvliegende, drammerige types. Kinderen mokken, dreinen en grienen om hun zin door te drijven – volwassenen doen soms net zo. Wat een partner dan laat zien is een stukje toneel. De expressie staat niet in verhouding tot de innerlijke beleving. Vaak maakt het veel indruk en wie daaraan twijfelt laat het wel uit zijn hoofd er iets van te zeggen. De gekwetste partner is immers diep geraakt, vindt hij, en zal verontwaardigd reageren als je hieraan twijfelt. Als ouder weet je meestal wel of je kind huilt om zijn zin te krijgen en wanneer er écht iets aan de hand is. Voor volwassenen geldt dit eveneens.
Ellen en Taco
Ellen valt met de deur in huis. Ze is een bonk van een vrouw die gemakkelijk praat. ‘Het gevoel ontbreekt tussen ons. Niet dat we ruzie hebben of zo, maar nu de kinderen uit huis zijn wordt me toch wel duidelijk dat we elkaar weinig te zeggen hebben. En dat heeft te maken met … nou ja zeg jij het maar.’ Taco aarzelt nu hij plotseling het woord krijgt. Innerlijk neemt hij een aanloop en dan zegt hij: ’Ik ben er achter gekomen dat ik autistisch ben.’
De vriendin waar Ellen hun relatieproblemen mee bespreekt, heeft hun een boek uitgeleend waarin Taco zichzelf herkende. Het heeft er in ieder geval voor gezorgd dat Ellen minder aan hem trekt.‘Als je mij nu vraagt wat ik voel, dan val ik helemaal stil’, zegt Taco ter illustratie. Maar die vraag stel ik niet. Ik ga in op de trilling in zijn stem waarmee hij dit zegt. Het kost enige tijd om Taco ervan te overtuigen dat ook dit gevoelens zijn. In het contact met Ellen had hij zich een beeld gevormd van hoe emoties er uit kunnen zien. En Ellen had samen met haar vriendin haar conclusies getrokken. Taco verzuimde op zoek te gaan naar zijn hoogstpersoonlijke manier om gevoelens te uiten. Daardoor verstomde het gesprek tussen Ellen en Taco.
Ellen stapte binnen om tips te krijgen voor de omgang met autisten. Haar invloed op Taco zag ze niet. Ze vertrok met een nieuwe kijk op zichzelf en haar man. Daarmee willen we niet zeggen dat autisme niet bestaat. Maar het was niet van toepassing op Taco.
Is dat ook een gevoel?
Mensen zijn vaak gevoeliger dan ze denken. Dat onderkennen ze niet, omdat ze zich een beeld hebben gevormd van hoe emoties eruit moeten zien. De subtiele gevoelsbeweging -die er meestal wel degelijk is- of het vastzetten hiervan, wordt niet waargenomen. Of het wordt wel opgemerkt maar er wordt geen betekenis aan gegeven. Is die brok in de keel ook een gevoel? De vochtige ogen of die lichte blos op de wangen? Het is niet veel misschien, maar het is een begin. En vaak schuilt achter een schuchtere, voorzichtige uiting meer gevoel dan achter de dik aangezette expressie van wie het hart op de tong heeft.
